ถอดบทเรียน เหตุปัจจัย การขอบคุณ ตามหลักการอิสลาม

เมื่อมุสลิมหาหมอแล้วหาย และมุสลิมขอบคุณพระเจ้า อาจจะมีคำถามว่า อ้าวแล้วหมอที่รักษาหายล่ะ ทำไมถึงไม่ได้รับคำขอบคุณนั้น เราจะแกะร่องรอยในประเด็นความสัมพันธ์นี้ไปพร้อม ๆ กัน ว่าตกลงแล้ว ปัญหาอยู่ตรงไหน? แม้อาจจะทำความเข้าใจได้ยากสำหรับผู้เป็นมุสลิมใหม่หรือผู้ไม่ใช่มุสลิม แต่ก็อยากลองค่อยๆทำความเข้าใจ ว่าอะไรคือฐานคิดหลักของมุสลิม ก่อนนำไปพิจารณาเรื่องเหล่านี้ในทุกๆมิติ ซึ่งอาจต้องเริ่มจากการ พยายามทำความเข้าใจสัจจะความจริงที่ผู้เป็นมุสลิมยึดถือ

สัจจะความจริงในกรอบของมุสลิม เกี่ยวกับร่างกายของตัวเอง

สัจจะความจริงที่มุสลิมยึดถือนั้น อยู่บนหลักที่ว่า ร่างกายและจิตวิญญาณรวมทั้งสากลจักรวาลที่เป็นระเบียบ ตั้งแต่เส้นเลือดที่เล็กรอบหัวใจไปจนถึงการโคจรแตกดับของดวงดาวที่สอดคล้องสัมพันธ์กันอย่างลงตัวไม่สิ้นสุดนั้น ไม่สามารถเกิดขึ้นเองจากตัวมันเองหรือความบังเอิญได้ เช่นเดียวกับ มือถือหรือตึกที่มีความซับซ้อนไม่สามารถเกิดขึ้นได้ด้วยตัวเอง แต่เกิดจากผู้สร้าง หรือพระเจ้าที่มีอำนาจเอกสิทธิ์เดียวเหนือก้าวพ้นไปจากสภาวะที่มีขอบเขตหรือเกิดดับหรือข้ามพ้นไปจากเวลา

มุสลิมยึดในสัจจะความจริงที่ว่า มนุษย์นั้นถูกสร้างขึ้นเป็นตัวแทนในหน้าแผ่นดิน เพื่อความเคารพยำเกรงต่อพระองค์ หนึ่งในความยำเกรงนั้นคือการดูแลร่างกายและจิตใจให้มีสุขภาพที่ดีและสงบสุข เพื่อจะได้ประกอบความดี ความเมตตา ทั้งต่อตัวเอง ต่อสังคม และต่อครอบครัวไปให้ได้นานที่สุดเท่าที่พระเจ้าประสงค์ ดังนั้น การดูแลร่างกายและจิตใจจึงเป็นหน้าที่ของมุสลิมทุกคน

ทั้งนี้ อะไรคือเหตุปัจจัย และ การเชื่อมโยงกับการขอบคุณ ที่ทำให้มุสลิมอาจหลงลืมการขอบคุณผู้คน เราอาจพิจารณาเพิ่มเติมได้จากหลักคิด เหตุปัจจัยเหล่านี้เพิ่มเติม

เหตุปัจจัย (sabab) สื่อกลาง (waseela) และผล ตามหลักการศาสนาอิสลาม

การเข้าใจหลักเหตุ ปัจจัย และผล ตามสัจจะความจริงที่มุสลิมยึดถือนั้นจะทำให้เรา เข้าใจ ภาพรวมและหลักคิด ที่อยู่เบื้องใต้การตัดสินใจต่าๆงของมุสลิม ที่มีหลากหลายมากขึ้น โดยเหตุและผลตามหลักการทางโลกและทางวิทยาศาสตร์นั้น ปรัชญญาตามหลักการศาสนาอิสลามจะถือเป็นเหตุรอง ในหลักการศาสนาอิสลาม มีมุมมองต่อหลักเหตุและผล โดยแยกเป็นกรอบความคิดคือ เหตุหลัก (sabab ra’eesi) – เหตุรอง (sabab thanawi) และสื่อกลาง (waseela) โดยเหตุปัจจัยนั้นรวมถึงสิ่งที่มนุษย์สามารถควบคุมได้และไม่ได้

ตัวอย่างเช่น การที่คนหนึ่งป่วยและตัดสินใจไปพบหมอ การไปพบหมอคือเหตุรอง (sabab thanawi) ที่เราเลือกและควบคุมได้ และเมื่อหมอให้ยาที่เหมาะสม การรับประทานยานั้นคือสื่อกลาง (waseela) ที่ช่วยในกระบวนการรักษา แต่การที่ผลลัพธ์ดังกล่าวประสบความสำเร็จนั้นเกิดจากเหตุหลัก (sabab ra’eesi) คือความเมตตาของพระเจ้า เนื่องจาก จริงๆแล้วเราไม่สามารถควบคุมผลลัพธ์ได้ เราอาจหาหมอแล้วแต่รักษาไม่หาย ด้วยเหตุด้วยปัจจัยรองอื่นๆที่เกี่ยวข้องมาตั้งแต่เริ่มต้นเกี่ยวพันกันมาถึงผลลัพธ์ปัจจุบันตามกำหนดของอัลลอฮ์ ในมุมมองของผู้เป็นสุมิ

การเข้าใจถึงบทบาทของแต่ละส่วนในกระบวนการนี้ ช่วยให้มุสลิมสามารถแยกแยะบทบาทและความสำคัญของ “เหตุรอง” และ “เหตุหลัก” ได้อย่างสมดุลมากขึ้น

อย่างไรก็ดี ด้วยเข้าใจว่า เหตุและผลลัพธ์สูงสุดเป็นเอกสิทธิ์ของพระเจ้า จึงไม่จำเป็นต้องขอบคุณสิ่งต่างๆรายทางนั้นเป็นสิ่งที่อาจจะเกิดจากความคลาดเคลื่อนในสังคมมุสลิมเอง เพราะแม้จะไม่ใช่เหตุและผลลัพธ์หลัก แต่ความช่วยเหลือและความดีนั้นคือสิ่งที่เกิดขึ้นและมุสลิมที่ดีนั้นต้องตระหนักถึงสิ่งเหล่านี้

จงขอบคุณหมอ(สื่อกลาง)ที่ให้ผลลัพธ์ที่ดี 

หลักการเหตุและผลเหล่านี้ ไม่ได้เป็นข้อห้ามแต่อย่างใดให้เรา ให้เกียรติและขอบคุณสิ่งต่างๆที่เกี่ยวข้องกับผลลัพธ์รอบตัว มุสลิมถูกสอนให้ เป็นผู้มีเกียรติและให้เกียรติ รู้จักขอบคุณ และรักษามารยาทที่ดีเสมอ ไม่มีข้อห้ามแต่อย่างใดที่มุสลิมจะขอบคุณหมอ และ ขอบคุณพระเจ้า ไปพร้อมๆกัน

การขอบคุณและให้เกียรติเป็นสิ่งที่มุสลิมพึงปฏิบัติ แม้ผลลัพธ์การรักษาสุดท้ายจะมาจากการกำหนดของพระเจ้า และเป็นสิ่งที่พระเจ้าขอให้เราปล่อยวางและไม่พยายามควบคุมมัน แต่ให้มอบหมายผลอย่างสงบ แต่มุสลิมยังต้องเชื่อมและรู้จักขอบคุณต่อผู้เกี่ยวข้องในการให้ความช่วยเหลือในทุกทาง ๆ เพราะตามหลักการศาสนาอิสลามแล้ว การแสดงความขอบคุณต่อเพื่อนมนุษย์เป็นการสะท้อนถึงความเมตตาและการยอมรับความสัมพันธ์ในสังคมที่สร้างสรรค์ ในด้านสังคม การขอบคุณและการให้เกียรติต่อบุคคลที่มีส่วนร่วมในความสำเร็จของเรา แสดงให้เห็นถึงความอ่อนน้อมถ่อมตนและการให้คุณค่าต่อมนุษย์คนอื่น ๆ ซึ่งเป็นคุณธรรมที่ได้รับการส่งเสริมในอิสลาม การไม่รุ้จักขอบคุณ ทำให้เราหยิ่งยโส ความยิ่งยโส คือความใกล้ชิดกับไซตอน

“ขอบคุณหมอที่ช่วยรักษาลูกสาวผมจนหายดี ขอพระเจ้าตอบแทนความดีคุณหมอและครอบครัวนะครับ”

มุสลิมคนหนึ่ง

บทสรุป สัจจะความจริง ที่มุสลิมถูกขอให้เป็นผู้ปล่อยวางผลลัพธ์ และยึดติดกับเหตุที่ควบคุมไม่ได้

แม้ปรัชญา เหตุและผล ตามสัจจะความจริงของอิสลามนั้น อาจจะดูเข้าใจยากกว่าเหตุปัจจัยทั่วไปแต่ มีสิ่งที่สำคัญอย่างมากต่อมนุษย์ชาติ ในกรอบความคิดของมุสลิม หน้าที่สำคัญคือการยอมรับและปล่อยวางผลลัพธ์ที่อยู่นอกเหนือการควบคุม โดยให้ความสำคัญกับการค้นหาเหตุรอง (sabab thanawi) และสื่อกลาง (waseela) ที่เหมาะสม เช่น การไปพบแพทย์หรือการขอคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ เพื่อประกอบการทำอิบาดะห์ต่อพระเจ้า และปล่อยวางผลการรักษา และยอมรับผลของมันอย่างสงบ

มุสลิมเชื่อว่าการกระทำเหล่านี้เป็นส่วนหนึ่งของหน้าที่ที่ต้องรับผิดชอบต่อชีวิตและร่างกายของตัวเอง ในขณะเดียวกันก็ต้องมีศรัทธาและไว้วางใจในพระเจ้าว่า ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นนั้นดีที่สุดในแบบที่พระเจ้าทรงกำหนด

การขอบคุณและให้เกียรติเป็นสิ่งที่มุสลิมพึงปฏิบัติ แม้ผลลัพธ์สุดท้ายจะมาจากการกำหนดของพระเจ้า และเป็นสิ่งที่พระเจ้าขอให้เราปล่อยวาง แต่การแสดงความขอบคุณต่อหมอหรือผู้ที่เกี่ยวข้องก็แสดงถึงความเมตตาและการยอมรับความสัมพันธ์ในสังคมอย่างสร้างสรรค์